De Schat van Beerlegem, een verhaal in de ErfgoedApp

Een schat vinden, het prikkelt de fantasie van ontelbare kinderen. En soms ... gebeurt het echt!

In de jaren '50 van de vorige eeuw woonde in Zwalm Hubert De Pessemier, een man die zavel uit de bodem opgroef en verkocht. Af en toe vond hij tijdens het graven een scherf, of een zeldzame parel. Maar op een dag stootte Hubert op een mooie oude pot en een speerpunt. Al snel trok de opmerkelijke vondst de aandacht van een aantal archeologen en werd de zandgroeve omgetoverd tot een archeologische site.

In de jaren die volgden zouden op de site meer dan 100 graven worden blootgelegd. De plek bleek een grote grafsite te zijn uit de Merovingische tijd, in de vroege middeleeuwen. Toen was hier, op het hoogste punt van het (huidige) dorp Beerlegem, een begraafplaats. Tussen de rijen met bijzondere graven sprong één graf al helemaal in het oog. Het was een grafkelder met een oude eiken vloer en een aantal uitzonderlijk mooie grafgiften: de Schat van de Dame van Beerlegem ...

Spanning en avontuur

Het graf van de Dame van Beerlegem vormt vandaag het hoogtepunt van De Schat van Beerlegem, een kindvriendelijke erfgoedwandeling in Zwalm, een gemeente in de Vlaamse Ardennen. Bij het uitwerken van de wandeling koos de Erfgoedcel Vlaamse Ardennen heel bewust voor de ErfgoedApp. Dat het maken en uitdenken van zo'n erfgoedwandeling ook best een avontuur kan zijn, lees je in deze blog.

Om te beginnen was het immers ontzettend spannend om in het verleden te duiken, allerlei feiten en weetjes op te zoeken en op ontdekking te gaan. Daarnaast moesten er ook gewoon heel wat praktische zaken uitgevoerd worden, zoals het uitstippelen van de route. Die vormde de basis van het erfgoedverhaal en bood zelf ook veel inspiratie voor leuke en interessante weetjes. Bij het uitstippelen maakten we dankbaar gebruik van het wandelknooppunten-netwerk, zodat we volop konden profiteren van een kant-en-klare bewegwijzering en een veilige route.

Daarna kwam de inhoud. Het hoogtepunt was de Merovingische grafsite, maar we wilden de jongeren graag ook stap voor stap mee terugnemen in de tijd. Als een teletijdmachine flitst elk POI (point of interest, nvdr) je dieper het verleden in aan de hand van een aantal elementen in de omgeving en in het landschap. Stuk voor stuk zijn het ankers uit het verleden, die we koppelden aan het leven van vandaag.

Starten doen we aan de kerk, waar wandelaars oude foto's kunnen vergelijken met het huidige dorpsgezicht. Wat zijn de verschillen tussen vroeger en nu? Wat is er veranderd? Om vroeger en nu heel dicht bij elkaar te kunnen brengen, maakten we gebruik van een leuke toepassing in de ErfgoedApp waarbij je een foto kan 'wegkrabben'. Beetje bij beetje komt zo de onderliggende foto tevoorschijn en ontdek je de verschillen.

Verderop in de wandeling, en dus verder terug in de tijd, tonen we een beeld van een archeologische site. Door op het scherm de sporen in het landschap weg te krassen, haal je de archeoloog in jezelf naar boven. Stilaan wordt de opgraving zichtbaar. In een volgende foto ga je vervolgens op zoek naar grafgiften en andere vondsten. Archeologie is best spannend en boeiend, zelfs op foto!

De kracht van verhalen

Aan verhalen en foto's geen gebrek, mede dankzij onze lokale erfgoedpartners. Zo passeert de route bijvoorbeeld ook een oude internaatschool. Op de Erfgoedbank Vlaamse Ardennen vonden we tientallen oude foto's terug zodat er al snel een verhaal groeide over het leven van de kostschoolmeisjes.

Tijdens de wandeling en in de verhalen combineren we cultuur en natuur, landschap en landschapselementen, menselijke interventies van vroeger en nu. De ErfgoedApp bleek eens te meer een dankbaar hulpmiddel. Een quiz spelen, een filmpje bekijken, foto's wegkrassen, audiofragmenten beluisteren ... in de ErfgoedApp kan het allemaal. Als maker kan je makkelijk variatie inbouwen, en zo de wandeling boeiend houden.

En route!

Een volgende, erg belangrijke stap in het creatieproces was het uitschrijven van het verhaal en vervolgens het opdelen ervan in fragmenten langs de route. Daarvoor deden we een beroep op een klein proefpubliek. Samen gingen we op stap. We luisterden aandachtig naar de reacties van deze 'proefstappers' en ontdekten zo waar het verhaal te snel ging of te langdradig was, en waar de aandacht verslapte en er meer actie nodig was.

Enkele aanpassingen in de verhaallijn later, wisten we de teksten samen te ballen tot een kort en krachtig geheel. Uit ervaring leerden we dat mensen op locatie liever luisteren dan naar een scherm kijken, en daarom kozen we voor korte geluidsfragmenten. Met een draagbare digitale homestudio (what's in a name!) zochten we Mout Uyttersprot op om de teksten in te spreken. Met zijn enthousiaste stem en fijne inleving bracht hij het verhaal helemaal tot leven. De gesproken audiogids was klaar en kon worden toegevoegd aan de erfgoedwandeling.

Een unieke man, een unieke plek

Met de gesproken audiogids op zak was de erfgoedwandeling bijna klaar. Wat ons nog restte was de ultieme test, namelijk de wandeling zelf een paar keer uitproberen. Samen met collega Lien Urmel trokken we op pad. En met 23 POI was er best wel wat te doen ... Het was genieten, en de verhaallijn klopte steeds beter.

Maar het echte hoogtepunt kwam toen we op een dag de archeologische site naderden. Daar, in de zandgroeve, was Hubert De Pessemier, de man die destijds de grafsite ontdekte, nog steeds bezig met zijn passie en werk. Hij was intussen 90 jaar, maar genoot vanop zijn kraan nog steeds met volle teugen van zijn werk. De verhalen over de opgraving, ondertussen 70 jaar geleden, rolden uit zijn geheugen alsof het gisteren was. Fantastisch was het om een erfgoedwandeling te maken over het verleden, en zomaar een rechtstreekse getuige tegen te komen. Hubert straalde toen hij nog eens kon vertellen over de opgravingen, zijn ontdekking, zijn levenswerk, zijn archeologische schat die hij gevonden had. Hij vertelde ons hoe hij destijds zelfs de site bewaakte om de vondsten te beschermen tegen nachtelijke schattenjagers, die gewapend met spades een kijkje kwamen nemen.

We maakten enkele foto's en namen afscheid. Hoe groot was ons ongeloof toen we vijf dagen later het bericht kregen dat Hubert overleden was. De laatste getuige van dit verhaal. Iets wat we dachten te kunnen vastgrijpen, sijpelde weg. Ik staarde naar het mailtje, en trachtte het ganse gesprek met Hubert in de zandgroeve weer op te roepen. Het benadrukt ook hoe belangrijk het is al deze verhalen vast te leggen, te koesteren en aan te bieden aan de volgende generaties. We dragen deze wandeling dan ook met veel dank en respect op aan Hubert De Pessemier en zijn familie. We hopen dat veel mensen tijdens deze wandeling even met hem meegaan in het verhaal van deze unieke plek.

Met de ErfgoedApp van FARO kan je De Schat van Beerlegem zelf wandelen. Starten doe je aan de kerk van Beerlegem.

Deze wandeling kwam tot stand tijdens het project Erfgoed kleurt de Vlaamse Ardennen van de Erfgoedcel Vlaamse Ardennen. We danken graag iedereen die een steentje bijdroeg aan dit verhaal: de gemeente Zwalm, Archeosite Velzeke, Heemkundekring Zwalm en de familie De Pessemier.